شیمی سبز چیست و اصول 12 گانه آن کدام‌اند؟
در پاسخ به این سؤال باید عرض کنیم که شیمی سبز در واقع به مجموعه روش‌هایی گفته می‌شود که در طراحی فرایندها و فرآورده‌های شیمیایی سعی انسان بر این است که از مواد آسیب‌رسان به‌سلامت انسان و محیط، تا حد ممکن کم استفاده شده و یا این که میزان بهره‌گیری به صفر برسد.
همه ما به‌خوبی واقف هستیم که بخش عظیمی از موادی که در طول روز مصرف می‌کنیم در یک پروسه واکنش شیمیایی قرار می‌گیرند. مثلاً وقتی یک ماده تولید می‌شود برای بخشی از طراحی آن نیاز به واکنش شیمیایی وجود دارد.
یا این که برای نتیجه نهایی صرفاً ما نیاز به استفاده از شیوه ترکیبات و بهره‌گیری از فرآورده‌های شیمی داریم. به‌هرحال موضوعات مختلفی در این زمینه وجود دارد. سعی می‌کنیم در مورد آن‌ها صحبت کنیم.
روش‌های مختلفی برای این کار وجود دارد. به‌طورکلی شیمی سبز ۱۲ اصل اساسی دارد که به‌مرور آن‌ها را به شما شرح می‌دهیم.
اصل اول – پیشگیری از تولید پسماند و مواد هرز
نخستین اصل در شیمی سبز جلوگیری از تولید انواع پسماندها و مواد اضافی است. در واقع این موضوع بسیار مهم‌تر از پاک‌سازی و تصفیه آن در ادامه چرخه تولید خواهد بود.
موضوع بعدی که قصد بررسی آن را داریم مسئله اقتصاد اتم می‌باشد.
اصل دوم – اقتصاد اتم در شیمی سبز
در بخش و راهکاری دیگر از اقتصاد اتم استفاده می‌شود و موجب می‌گردد تا تمامی روش‌های سنتزی برای دخیل کردن مواد مورداستفاده برای تولید نهایی کمک گرفته شود. از طرفی این امر سبب نهایت صرفه‌جویی در مصرف مواد و پسماند می‌گردد.
اصل سوم – فرایندهای شیمیایی کم‌خطر و عدم ایجاد آسیب محیطی
مسئله بعدی که در اصول شیمی سبز جای می‌گیرد مربوط به طراحی فرایندهایی است که در آن آسیب کمتری به محیط‌زیست وارد می‌شود. شیمی‌دان‌ها از روش‌هایی استفاده می‌کنند که در آن اثرات کمتری روی آدمی و طبیعت و کره زمین شکل می‌گیرد.
برای ترکیب و ایجاد واکنش‌های شیمیایی ما عموماً می‌توانیم از مواد متفاوتی استفاده کنیم. در این شرایط همیشه دانشمندان و محققان شیمی سبز بهترین و کم‌خطرترین را استفاده خواهند نمود.
فرایندهای شیمیایی کم‌خطر
اصل چهارم – ایجاد و طراحی مواد شیمیایی کم‌خطر و ایمن
مسئله کلیدی دیگر که یکی از مشخصه‌های شیمی سبز است مربوط به بهره‌گیری از طراحی مواد شیمیایی به شیوه ایمن است. در این حالت علاوه بر این که بهترین عملکرد را خواهند داشت. سمی و خطرناک نیز نبوده و آسیب جدی به محیط‌زیست وارد نمی‌کنند. اصل تجزیه‌پذیری یکی از مهم‌ترین موارد در این موضوع خواهد بود.
اصل پنج- دنیای شیمی سبز – حلال و مواد ایمن
در این وضعیت ما از مواد کمکی مانند حلال و عامل‌های تفکیک‌کننده‌ای استفاده می‌کنیم که تا جای امکان سالم‌تر بوده و حجم آن‌ها نیز به کمترین میزان برسد. چون در برخی شرایط ما قابلیت استفاده از حلال‌های صرفاً سالم را نداریم. پس بهتر و منطقی‌تر این است که کم‌خطرترین و کم‌ریسک‌ترین گزینه را چه برای فیزیک انسان و چه محیط اطراف و پیرامون خود انتخاب کنیم.
اصل ششم – طراحی و توسعه مواد دارای بازده انرژی
ششمین اصل که شاخص میانه مسئله شیمی سبز و در پاسخ به اصول دوازده‌گانه آن است بهره‌گیری از انرژی کم تر و هزینه پایین‌تر است. در این فرایندها معمولاً از دو عنصر مهم که در طبیعت موجود هستند استفاده می‌شود. یکی دما و دیگری فشار محیطی.
اصل هفتم – استفاده از مواد اولیه تجدیدپذیر یا قابل بازگردانی
راهکار بعدی مربوط به استفاده از موادی است که در آن واکنش‌های شیمیایی که ایجاد می‌شوند کمترین میزان استفاده از یک ماده را داشته باشد. همچنین در کنار آن قابلیت بازگردانی را نیز داشته باشند.
مواد اولیه تجدیدپذیر
اصطلاحاً به این موضوع بهره‌وری و استفاده از مواد تجدیدپذیر یا خوراک تجدیدپذیر می‌گویند. در واقع اولویت اصلی در انتخاب مواد مربوط به گزینه‌هایی است که امکان بازگشت به چرخه را داشته باشند.
اصل هشتم – پرهیز از مشتق‌ها و گروه‌های محدودکننده و تغییرات شیمیایی
مرحله بعدی اصل هشتم و پرهیز از مشتق‌ها و گروه‌های محدودکننده و تغییرات شیمیایی می‌باشد. در چنین شرایطی ما واکنشگرهای اضافه را حذف می‌کنیم که از تولید فرآورده‌های بیهوده نیز جلوگیری شود.
فعالیت‌های شرکت شیمی کانه ایرانیان در زمینه شیمی سبز بخصوص در طول چند سال اخیر فعالیت‌های گسترده‌ای داشته و از جمله محصولاتی که توسط این مؤسسه تولید می‌شود نمک حمام خواهد بود که مصارف و کاربردهای بسیاری در دنیای شیمی دارد.
به‌هرحال اگر نیاز به استفاده از مواد کم‌خطر و بدون آسیب در حوزه تراکنش‌های شیمی و واکنش‌ها را دارید، می‌توانید از این محصولات استفاده کنید.
اصل نهم – استفاده از کاتالیزگر در واکنش شیمیایی
کاتالیزگرها کمک شایانی به کم کردن دمای موردنیاز واکنش‌های شیمی می‌کنند و از طرفی واکنش‌های جانبی را به کمترین میزان می‌رسانند.
اصل دهم – طراحی تخریب‌پذیر و قابل تجزیه
در نهایت باید به این مسئله دقت کنیم که شیمی سبز هدف اصلی‌اش کمک به محیط‌زیست است. پس محصولات باید طوری طراحی شوند که در نهایت قابل تجزیه و تجدیدپذیر بودن در آن‌ها وجود داشته باشد. این مواد نباید در محیط‌زیست باقی بمانند.
اصل یازدهم – بررسی لحظه‌ای به‌منظور جلوگیری از آلودگی
روش‌هایی وجود دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توانید در لحظه در فرایندهای شیمیایی رصد و نظارت داشته باشید تا از تشکیل مواد خطرناک و سمی جلوگیری شود. در واقع این بررسی لحظه‌ای کمک می‌کند که ما اطلاعات دقیق از واکنش‌هایی داشته باشیم که خطرساز هستند.
اصل دوازدهم – کاهش خطرات و واکنش‌های آسیب‌زا
در نهایت آخرین اصلی که در بحث واکنش‌های و شیمی سبز و اصول ۱۲ گانه آن مورداستفاده و بررسی قرار می‌گیرد. مربوط به راهکاری است که در آن احتمال رویداد و به وقوع پیوستن واکنش‌های شیمیایی نخواسته و خطرناک به کمترین حد می‌رسد. بالاخره در این ترکیب و واکنش‌ها ممکن است مواردی چون آتش‌سوزی، انفجار و تغییر حالت به وجود آید.
در نتیجه بهتر است که از تغییر حالت ماده (حالت‌های جامد، مایع و گاز) استفاده کرد تا از ترکیبات خطرناک جلوگیری شود. به بیان ساده شما باید تغییر از جامد به مایع می‌توانید عملیات ترکیب و پروسه واکنش شیمی را کم‌خطرتر سازید.
همان‌طور که عرض کردیم، شرکت شیمی کانه ایرانیان در حال فعالیت روی واکنش‌های ساختارگرایی است که در آن‌ها تمامی اصول شیمی سبز رعایت شده و تا حد ممکن خطرات زیست‌محیطی کاهش یابد. محصولات زیادی نیز در این حوزه تولید شده است که می‌توانید برای مشاهده بیشتر به پرتال رسمی شیمی کانه مراجعه فرمایید.
نتیجه‌گیری
در نهایت با بررسی تمامی واکنش‌های شیمیایی که آموختیم. انسان همواره در پی این مسئله بوده که از شیمی سبز به شکل گسترده‌ای در صنعت، تجارت و انواع پردازش‌های مربوط به عناصر محیط اطراف خود استفاده کند.
در این زمینه تا حد زیادی پیروز بوده و توانسته با بهره‌گیری از این ۱۲ اصل تغییراتی را در مصرف کمتر منابع و آسیب کمتر به دنیای پیرامون به وجود آورد و به این هدف جامه عمل بپوشاند.